De impact van vasten op het vrouwelijk lichaam

Vrouwen die bij mij terechtkomen hebben vaak al een lange zoektocht achter de rug. Ze zijn doorgaans hooggevoelig, mentaal actief en bereid om dingen fundamenteel aan te pakken. Hun lichaam zit daarentegen in de meeste gevallen al jarenlang vast in overlevingsmodus en de klachten waarmee ze kampen zijn daardoor uiteenlopend. Denk aan PMS, menstruatiestoornissen, angst, paniekaanvallen, burn-out, darmproblemen zoals een opgeblazen gevoel of constipatie, eczeem of andere huidproblemen, brain fog, slecht slapen of niet in slaap kunnen vallen en energiedipjes doorheen de dag.

Bij al deze klachten speelt één systeem steevast een belangrijke rol: het zenuwstelsel en meer specifiek de HPA-as*, de stress-as van je lichaam.

* Hypothalamus - Pituitary (Hypofyse) - Adrenal (Bijnier)-as

Waarom 'intermittent fasting' niet altijd geschikt is voor vrouwen.

Laat ons even duiken in misschien de meest bekende vorm van vasten die de laatste jaren in de spotlight werd gezet: intermittent fasting (IF). Iedereen kent wel iemand die er een boek over las, een influencer over hoorde praten of het zelf uitprobeerde. Het klinkt bijna alsof je moet vasten als je je gezondheid onder handen wilt nemen. Veel cliënten starten daarom met IF, uit angst dat ze iets missen of dat deze vorm van 'dieet' misschien wel dé oplossing is waar ze al jaren naar zoeken.

Op papier toont IF zeker en vast voordelen, voornamelijk bij mannen of mensen met metabool syndroom (= combinatie van risicofactoren zoals buikvet, hoge bloeddruk, verhoogde bloedsuiker en cholesterol, die samen het risico op hart- en vaatziekten en diabetes type 2 verhogen). Studies tonen aan dat het de insulinegevoeligheid kan verbeteren, ontstekingswaarden kan verlagen, autofagie (= het natuurlijke opruimproces van beschadigde cellen in je lichaam) stimuleert en gewichtsverlies kan ondersteunen.

Er is weliswaar een probleem: het grootste deel van deze studies is uitgevoerd op mannen en postmenopauzale vrouwen. 

Menstruerende vrouwen worden meestal uitgesloten van onderzoek omwille van hormonale variabiliteit. Met andere woorden: onze hormonen kunnen gedurende de maand zo sterk schommelen dat het moeilijker is om er duidelijke conclusies uit te trekken binnen wetenschappelijk onderzoek.

We weten dus opvallend weinig over het effect van IF op vrouwen in hun vruchtbare jaren, laat staan op vrouwen met stressgerelateerde klachten of hormonale disbalansen.

Net dat maakt het des te belangrijker om te kijken naar de context waarin veel vrouwen vandaag leven. Zelfs zonder vasten draait hun lichaam al overuren: stress, prestatiedruk, multitasking, perfectionisme, overprikkeling... Daarom is het cruciaal om te begrijpen wat er precies gebeurt in je systeem wanneer cortisol de touwtjes in handen neemt.

Hoe cortisol je focus, eetlust en hormonen beïnvloedt

Cortisol, het lichaamseigen stresshormoon, speelt een sleutelrol in bijna elk systeem van je lichaam: het reguleert je bloedsuiker, bloeddruk, immuunsysteem, spijsvertering, menstruatiecyclus en hoe gevoelig je bent voor angst of paniek.

Bij acute stress is cortisol jouw bondgenoot. Het maakt je alert, mobiliseert energie en helpt je reageren op gevaar. Wanneer de stress chronisch wordt, verandert deze slimme overlevingsreactie daarentegen in een belasting voor je lichaam. Dit gaat zich uiten in vervelende symptomen: lichte slaap of niet kunnen inslapen, verlies van eetlust of net intense cravings, een tragere of onregelmatige spijsvertering, PMS, cyclusproblemen of uitputting die blijft aanslepen.

Alsof dit op zich nog niet pittig genoeg is, worden we in onze prestatiemaatschappij overspoeld met 'health hacks' die onze klachten zogezegd als sneeuw voor de zon doen smelten. Denk aan nuchter of intensief sporten, vasten, koud douchen en ijsbaden. Ze worden gepresenteerd als tools voor meer energie, focus en veerkracht. Wat jammer genoeg vaak ontbreekt in dat verhaal, is de vraag: is jouw lichaam daar klaar voor?

In het geval dat je als vrouw al jarenlang chronische stress ervaart en dit gaat combineren met stevige prikkels zoals hierboven vermeldt, ga je cortisol nog verder aanwakkeren in een lichaam dat al op reserves aan het draaien is. Je gooit extra olie op een vuur dat eigenlijk net geblust moet worden. In plaats van herstel creëer je dus nog meer stressprikkels. Natuurlijk met alle gevolgen van dien voor je energie, hormonen en zenuwstelsel...

⚠️ Het probleem? Deze nadelige effecten van langdurige cortisolpieken tonen zich niet meteen. Integendeel, je voelt je initieel misschien net helder, energiek en vol vuur. Jammer genoeg is dat niet per se een teken van gezondheid. Het is je lichaam dat zich (onder invloed van cortisol en adrenaline) in overdrive zet. Een soort overlevingsmodus waarbij je alert, gefocust en functioneel bent, terwijl je alarmsystemen onderhuids aan het afgaan zijn.

Wat je voelt als drive is vaak eigenlijk je overlevingsmodus dat in gang schiet. Dat verschil leren herkennen is essentieel op weg naar diepgaande en blijvende gezondheid.

Redenen waarom vrouwen starten met vasten

Vaak hoor ik dezelfde motieven terugkomen, wat op zich begrijpelijke verlangens zijn: 

• "Ik wil mijn spijsvertering wat rust geven"
  
• "Ik wil vermageren"
  
• "Ik wil mijn lichaam resetten/een detox doen"

Vasten wordt gezien als een haalbare manier om de spijsvertering te verbeteren of snel wat gewicht kwijt te raken. Zeker als je last hebt van prikkelbare darmen, onregelmatige stoelgang of vermoeidheid na het eten lijkt een langere pauze tussen maaltijden aantrekkelijk.

Wat we daardoor durven vergeten is dat spijsverteringsklachten of gewichtstoename zelden zomaar ontstaan. Erop rekenen dat vasten deze klachten op 1-2-3 doet wegsmelten is dus niet aan te raden. Uiteraard ook niet onbelangrijk: na die vastenperiode zal je opnieuw beginnen eten/drinken en is de kans groot dat je oorspronkelijke klachten opnieuw de kop zullen opsteken...

Vermageren als motivatie om te vasten: een goed idee?

Vasten is, net zoals strikt diëten, geen shortcut of quick fix. Gezond gewichtsverlies vraagt om meer dan alleen kleinere porties eten of maaltijden overslaan. Je hormonen, zenuwstelsel, slaapkwaliteit, stressniveau, darmgezondheid en relatie met voeding spelen allemaal een rol.

Wanneer je lichaam zich niet veilig voelt, zal het eerder energie vasthouden dan loslaten. Je metabolisme vertraagt, je cravings nemen toe en je belandt in een cyclus van tekorten en overcompensatie. Wat we als maatschappij snel bestempelen als falen of gebrek aan wilskracht, is vaak gewoon je lichaam dat probeert te overleven.

Pas als je lichaam voldoende bouwstenen, rust, regelmaat en vertrouwen ervaart, wordt gezond en blijvend gewichtsverlies mogelijk.

Daar komt bij dat veel vrouwen de connectie met hun natuurlijke honger- en verzadigingssignalen doorheen de jaren zijn kwijtgeraakt. De vele eerdere dieetervaringen, tegenstrijdige adviezen en focus op calorieën hebben ervoor gezorgd dat eten vooral draait om regels en beperkingen.

Vasten wordt dan aantrekkelijk omdat het eenvoudig lijkt: "je mag" of "je mag niet" eten binnen bepaalde uren.  In plaats van zomaar maaltijden te schrappen, hebben veel vrouwen eerst helderheid nodig: Wat heeft mijn lichaam écht nodig om zich veilig, gevoed en stabiel te voelen?

Een grote schaduwzijde van vasten

Voor veel vrouwen voelt vasten dus initieel als een manier om grip te krijgen op hun gezondheid, gewicht en/of energie. Maar als de onderliggende intentie draait om vermijden en controle, wordt het een rekensom in plaats van een intuïtieve keuze. Je denkt voortdurend na over wanneer je wel of niet mag eten, voelt onrust bij het idee van een maaltijd buiten je eetvenster of ervaart het als falen wanneer je toch iets eet buiten die 'vastenregels'.

Intussen raakt je lichaam verder verwijderd van zijn natuurlijke signalen. Je leert honger negeren, verzadiging niet meer herkennen en eten wordt iets dat je moet verdienen of compenseren. Wat begint als een poging tot balans kan uitmonden in een bron van stress.

Zeker voor vrouwen met een geschiedenis van restrictief eten, jojoën of eetstoornissen is dat een potentiële springplank naar oude patronen. Vasten biedt dan absoluut geen vrijheid maar net het tegenovergestelde: het zet je opnieuw gevangen in een systeem van denken, tellen en controleren. Het plezier rond het thema eten verdwijnt hierdoor jammer genoeg.

Eerst voeden, dan pas vasten

In mijn praktijk werk ik nooit vanuit restrictie of standaard voedingsschema's. Wat vrouwen met een overbelast systeem nodig hebben is nu eenmaal geen quick fix, maar een herstelde verbinding met hun lichaam. En die verbinding start vaak met iets heel basics: opnieuw leren wat écht voedzaam eten is.

Want je lichaam heeft bouwstenen nodig om goed te kunnen functioneren. Denk aan volwaardige maaltijden, voldoende eiwitten, gezonde vetten, mineralen en vitamines. Als je al met tekorten rondloopt (fysiek, emotioneel of hormonaal) en je begint bovenop die leegte nog eetmomenten te schrappen, dan loop je het risico jezelf nog verder uit te putten.

➡️ Conclusie: is vasten slecht? 

Nee, maar voor veel vrouwen is het simpelweg niet het juiste moment. Het doel is niet om minder te eten, maar om onszelf juist beter te voeden. 

Daarom start ik altijd met een individuele kijk op jouw situatie. Waar staat jouw lichaam vandaag? Hoe functioneert je zenuwstelsel? Hoe voel jij je in relatie tot eten? Vanuit die inzichten bouwen we aan herstel. Pas wanneer het lichaam zich veilig en stabiel voelt, kan vasten op een zachte manier geïntroduceerd worden, als dat past bij jouw traject.

Wil je iets delen met mij op basis van deze blogpost? Niet twijfelen, gewoon doen!